دانشکده دندانپزشکی

کیست چیست؟

دندانپزشکان از اصطلاح «ضایعه» برای مواردی که در رادیوگرافی‌ها (عکس‌های فک و دندان شما) می‌بینند استفاده می‌کنند. کیست در اصل یک اصطلاح پاتولوژیک است؛ یعنی در واقع تشخیص قطعی کیست بر اساس شواهدی که زیر میکروسکوپ دیده می‌شود مسجل می‌شود؛ بنابراین در بیشتر موارد اطلاع واژهٔ کیست تا زمانی که جواب پاتالوژیست به دستمان نرسد یعنی بعد از خارج شدن با جراحی و فرستادن به پاتولوژیست، اطلاق درستی نیست؛ اما در مواردی با توجه به تکنولوژی‌های جدید و نه چندان معمول (مانند استفاده از رادیوگرافی CBCT یا با استفاده از سونوگرافی) امکان تشخیص نسبتاً قطعی قبل از خارج کردن برای کیست‌های ناحیه فک و صورت و دندانی وجود دارد؛ بنابراین استفاده از اصطلاح ضایعه درست است و نه کیست. کیست در واقع یک حفرهٔ توخالی به صورت کیسه مانند یا حاوی مایع (مواد نیمه جامد) با دیواره یا غشای متمایز از بافت اطراف است.
کیست‌ها چند نوع هستند؟

کیست‌های ناحیه فک (در سینوس‌ها و بافت نرم ناحیه دهان و صورت تقسیم بندی کیست‌ها متفاوت است) به طور کلی به دو نوع کیست‌ها با منشأ التهابی و کیست‌های با منشأ تکاملی تقسیم می‌شوند. کیست‌های منشأ التهابی که به خاطر پوسیدگی یا ضربه به دندان‌ها یا عفونت دندان ترمیم‌شده ممکن است ایجاد شوند موضوع صحبت ما هستند که شایع‌ترین آن‌ها کیست رادیکولار یا پری‌آپیکال (کیست مربوط به ریشهٔ دندان) است.طبقه‌بندی کلی کیست‌ها پیچیده و طولانی است و سایرکیست‌های غیر التهابی و خارج استخوان فکین موضوع صحبت ما نیستند.
کیست همان عفونت است؟

کیست همان عفونت نیست. کیست‌ها می‌توانند که عفونی بشوند که در این صورت درد هم می‌توانند ایجاد کنند. آبسه‌های عفونی که با تورم همراه هستند و فیستول‌های چرکی که از آن‌ها ترشحات چرکی خارج می‌شود کیست نیستند. هر چند که عفونت می‌تواند از طریق مکانیسم‌هایی با تحریک دسته‌ای از سلول‌ها، به ایجاد کیست منجر بشود ولی این دو، مقوله‌های متفاوت از هم هستند.

بعد از گذشت مدتی از یک پوسیدگی یا ضربه منجر به مرگ پالپ (محتویات کانال‌های عصبی) دندان، ممکن است که در پای ریشه یک ضایعه تشکیل شود. در بیشتر موارد این ضایعه که فقط در رادیوگرافی‌های دندانی مشاهده می‌شود، یک گرانولوم است (و نه کیست یا آبسه). گرانولوم می‌تواند در آینده تبدیل به کیست شود یا حتی می‌تواند تبدیل به آبسه هم بشود. ولی دردناک نیست و شاید در ضربه دندان اندکی درد یا حس متفاوت داشته باشد.
فرق آبسه با کیست چیست؟

آبسه یک حالت التهابی کلینیکی است که دندان‌پزشک با معاینه آن‌را تشخیص می‌دهد. آبسه در عکس رادیوگرافی اغلب ممکن است دیده نشود. آبسه به تنهایی بعد از مرگ پالپ (عصب) دندان و عفونی شدن کانال‌های دندان می‌تواند به وجود آمده باشد یا بعد از وجود یک کیست یا گرانولوم ایجاد شده باشد.
کیست‌های دندانی چه طور درمان می‌شوند؟

در درجهٔ اول وقتی با ضایعه‌ای مواجه هستیم نمی‌دانیم که واقعاً کیست هست یا نه! شیوع کیست‌های حقیقی بالا نیست بنابراین برای درمان ابتدا به سراغ درمان منشأ (دندان) می‌رویم. برای دندان‌پزشک در مرحلهٔ درمان فرقی نمی‌کند که آن‌چه ر عکس رادیوگرافی می‌بیند کیست باشد یا گرانولوم …، چرا که در مرحله درمان اولیه بیشتر موارد فقط درمان ریشه مشکل را حل می‌کند. بعد از درمان منشأ احتمالی که یک دندان پوسیده یا ضربه دیده یا پرشده است، معمولاً منتظر می‌مانیم که ضایعه به سمت کوچک شدن برود. درمان دندان دو راه دارد، اولی درمان ریشه (عصب‌کشی) است و راه دوم حذف صورت مسئله با کشیدن دندان است. بعد از درمان ممکن است نیاز باشد که شما چند ماه بعد مراجعه کنید تا نتیجهٔ درمان بررسی شود. در بررسی روند درمان ممکن است که نیاز به خارج شدن ضایعه (تا اینجا هم کیست نیست!) وجود داشته باشد که در این حالت درمان جراحی برای شما انجام می‌شود. یا اینکه روند درمان مطلوب باشد و همان درمان قبلی کافی باشد و کار بیشتری انجام نشود.

در ضایعات خیلی بزرگ که احتمال کیست واقعی بودن بالاست، از آنجایی که ممکن است فقط با درمان ریشه معمولی، مشکل حل نشود، ممکن است که منتظر نتیجه نمانیم و براساس سن و شرایط بیمار تصمیم بگیریم که بلافاصله درمان جراحی با خارج کردن ضایعه و فرستادن آن برای روشن شدن ماهیت آن درآزمایشگاه پاتولوژی صورت دهیم.
آیا کیست‌های دندانی خطرناک هستند؟

کیست‌های منشأ دندانی آن طور که بیماران از آن وحشت دارند خطرناک نیستند. آن‌ها بیشتر موارد دردناک نیستند. رشد کمی دارند و اغلب بر روی بافت‌های مجاور تأثیر زیادی ندارند؛ اما چون از یک لایهٔ اپیتلیوم در حال رشد در دیواره، تشکیل شده است، به طور ذاتی پتانسیل تغییر ماهیت دارند. این تغییر ماهیت می‌تواند در موارد خیلی نادر، به سمت تشکیل تومور از دیوارهٔ کیست باشد. در موارد کمتری هم این تومورها ممکن است بدخیم باشند؛ بنابراین درمان همیشه مورد نیاز است؛ اما پروسهٔ درمان ممکن است با مداخلات مرحله‌ای باشد؛ یعنی در بار اول فقط دندان درمان شود. در ادامه در بررسی‌ها ممکن است نیاز به جراحی هم وجود داشته باشد. در نهایت اگر هر بافتی از بدن در جریان جراحی خارج شود (بیوپسی)، طبق پروتکل به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود تا ماهیت آن بررسی شود و آنجاست که به طور قطعی اسم «کیست» یا ضایعهٔ دیگر روی آن می‌گذارند.
عوارض دیگر کیست‌های دندانی:

کیست‌های دندانی می‌توانند عفونی شده و دردناک شوند. تبدیل به آبسه شده و تورم و برآمدگی در فک ایجاد کنند که با این حالت حتی بیمار می‌تواند دچار تب و بی‌حالی هم بشود. کیست‌ها اگر درمان نشوند چون حفره‌های خالی از استخوان در فک هستند، استخوان فک را در برابر ضربه تضعیف می‌کنند. به ندرت پاراستزی (بی‌حسی)، تحلیل ریشه و لقی دندان‌ها عارضهٔ کیست‌های بزرگ درمان نشده می‌تواند باشد.
از شنیدن این عبارت نترسید!

حقیقت این است که دندان‌پزشکان همیشه واژهٔ کیست را به‌عنوان یک احتمال بر زبان می‌آورند! در بیشتر موارد واقعاً کیستی وجود ندارد. در اکثر موارد درمان ریشه (عصب‌کشی) صحیح، مشکل را برطرف می‌کند و نیاز به درمان دیگری وجود ندارد. ضایعه‌ای که دیده می‌شود بیشتر موارد گرانولوم نام دارد و در مرحله درمان اولیه ماهیت و اسم آن فعلاً اهمیتی ندارد! به هر دلیل اگر در بررسی‌های دوره‌ای که در ماه‌ها و حتی سال‌های بعد صورت می‌گیرد، دندان‌پزشک اگر متوجه مورد مشکوکی شد، بهترین درمان‌های تکمیلی را به شما پیشنهاد می‌دهد.
چه تخصص‌هایی در دندانپزشکی می‌توانند در مورد کیست‌ها نظر بهتری بدهند؟

اندودنتیست‌ها (متخصصین درمان ریشه)، جراحان فک و صورت، پاتولوژیست‌های فک و صورت و متخصصین تشخیص بیماری‌های دهان و دندان گروه‌های تخصصی هستند که بیش از بقیه با تشخیص و درمان کیست‌ها سروکار دارند و بهتر می‌توانند شما را راهنمایی و نگرانی‌های شما را برطرف کنند.

منبع: وب سایت دکتر علی مرسلی